У кнізе вялікага амерыканскага рэжысёра Дэвіда Лінча ёсць забаўны і, прызнаюся шчыра, мой любімы фрагмент:
Аднойчы я пайшоў да псіхатэрапеўта. У маім жыцці адбываліся падзеі, якія з некаторых часоў сталі паўтарацца рэгулярна, і я вырашыў: «Усё, мне патрэбна псіхатэрапія». Увайшоўшы ў кабінет, я спытаў у доктара: «Як вы лічыце, ці можа гэты працэс пашкодзіць маёй творчасці?» і ён мне адказаў: «Што ж, Дэвід, буду з табой сумленны — можа».
Я паціснуў яму руку і выйшаў.
У іншым інтэрв’ю Лінч тлумачыў сваё рашэнне нежаданнем ведаць пра сябе і свае жаданні «занадта шмат», каб не страціць здольнасць да творчага выказвання.
Няцяжка заўважыць, што гэтае сцвярджэнне карэлюе з клішэ аб нейкай першапачатковай парушанасці і рамантычным вар’яцтве ўсякай творчай асобы, якое мы можам знайсці ў творах масавай культуры (фільм «Апантанасць» вам у дапамогу).
Таму паспрабуем разабрацца з кожным паняццем паасобку, а таксама адказаць на пытанне – ці перашкодзіць творчаму працэсу пазнаванне сябе.
Сублімацыяй, перш за ўсё, мы называем адну з псіхалагічных абарон вышэйшага парадку, якую Зігмунд Фрэйд трактаваў як змяненне кірунку сэксуальнай энергіі (лібіда) ад зыходнай, інфантыльнай да «вышэйшай», сацыяльна значнай мэты.
Прычым, менавіта адхіленне, а не адмова. Поўная адмова ад задавальнення сэксуальных цяг можа абярнуцца рознага роду псіхічнымі парушэннямі.
Аднак, у дадзеным кантэксце, асабліва цікавы працэс контркатэксісу, г.зн. зварот зыходнай цягі супраць сябе, што характэрна ўжо для іншай псіхалагічнай абароны — рэактыўнага ўтварэння, якое часта блытаюць з сублімацыяй.
У чым ключавая розніца паміж сублімацыяй і рэактыўным утварэннем?
Сублімацыя шмат у чым арыентавана на эфект, вынік дзеяння, у той час як рэактыўнае ўтварэнне — на працэс.
Сублімацыя мае спантанны, рэактыўнае ўтварэнне – кампульсіўны характар.
Як трапна пісаў Вільгельм Райх, сублімуючы суб’ект хоча працаваць, рэактыўны — павінен працаваць.
Ці не можа не працаваць.
У многім таму з вялікім падазрэннем варта паставіцца да слоў Юрыя Валянцінавіча Трыфанава, што пісьменнік павінен не магчы не пісаць. Па ўсёй бачнасці, гэта і ёсць формула сапраўднай графаманіі, а Юрый Валянцінавіч — яркае выключэнне.
Звярнуўшыся далей да разрозненага набору паняццяў аб творчым мысленні, вылучым яго ключавыя асаблівасці.
Па-першае, па сваім выніку творчасць варта разглядаць выхаду за межы першапачатковых ведаў, стварэнне нечага новага і арыгінальнага.
Па-другое, яшчэ Ўладзімір Міхайлавіч Бехцераў падкрэсліваў ключавую рэфлекторную асаблівасць творчага мыслення: праблема-раздражняльнік выклікае ўтварэнне дамінанты, вакол якой канцэнтруецца неабходны для рашэння запас мінулага досведу. Крэатыўнае рашэнне як бы крышталізуецца з зыходнага набору дадзеных, але не паўтарае яго.
Такім чынам, творчасць як працэс накіраваны на выяўленне новых спосабаў рашэння праблем і новых спосабаў выражэння, г.зн. з’яўляецца ўсвядомленым імкненнем да стварэння новага.
Вернемся зараз да слоў Дэвіда Лінча.
Па маім шчырым перакананні, яны з’яўляюцца адлюстраваннем і іншага вельмі распаўсюджанага стэрэатыпу, паводле якога вынікам псіхатэрапіі абавязкова павінна стаць збавенне ад інфантыльных памкненняў і, як следства, ад самай творчай энергіі.
Збольшага, у процівагу гэтаму, Нэнсі Мак-Вільямс падкрэслівала, што мэты аналітычнай тэрапіі складаюцца з разуменне ўсіх аспектаў уласнага «я», уключаючы самыя прымітыўныя.
Інакш кажучы, мы не зможам адмовіцца ад сваёй інфантыльнай часткі, стаць глухімі да інфантыльных падахвочванняў — яны працягваюць існаваць і ў сталым суб’екце.
Пытанне толькі ў тым, як менавіта мы з імі працуем.
І высвятленне сваіх утоеных жаданняў тут ці наўрад стане перашкодай.
Адказваючы на пытанне, вынесенае ў загаловак — ці ўся творчасць з’яўляецца сублімацыяй — пастараюся быць далікатным.
Хутчэй за ўсё, так, але толькі ў тым выпадку, калі гэтая сублімацыя спантанна, усведамлена і накіравана на вынік.
А таксама мае чалавечае паходжанне.
Усё ж мала што.
Аўтар: Аляксандр Палубінскі